اندیشه‌های حکمی، عرفانی و اخلاقی در رباعیات افضل‌الدین محمد کاشانی

حکمت و عرفان در هر کشوری از کشورهای اسلامی، بخشی از شیرازۀ زندگی و فرهنگ و آیین آن جامعه را تشکیل می‌دهد. قرن هفتم ﻫ.ق (سیزدهم میلادی)، عصر طلایی تصوّف و اوج اندیشه‌های عرفان اسلامی است، به طوری که عرفای این دوره چون ابن‌عربی، صدرالدین قونوی، جلال‌الدین محمد بلخی (مولوی)، نجم کُبری و... تأثیر معنوی به‌سزایی در سرزمین‌های اسلامی گذاشته‌اند. خواجه افضل‌الدین محمد مرقی کاشانی نیز از عرفا و حکمای نیک‌اندیش این دوره به شمار می‌آید که تاکنون چون گوهرِ گرانبهای مدفون زیر خاک، از دیدگان بیشتر مردم این مرز و بوم به دور مانده و کمتر محقّقی به تبیین آثار و اندیشه‌های او پرداخته است. این پژوهش، نخست نگاهی گذرا به آثار و احوال بابا افضل دارد، سپس به بیان و روشنگری اندیشه‌های حکمی و عرفانی و اخلاقی او در رباعیاتش می‌پردازد که به همان شیوۀ سادۀ متون منثورش و با لحن گفتار شاعران پیشین، موعظه و حِکَم و حقایق عرفانی را به مذاق جان‌طالبان حقّ و حقیقت می‌چشاند و خواننده را به ناپایداری جهان می‌آگاهد و از دلبستگی بدان پرهیز می‌دهد. ناگفته نماند که اساس کار این پژوهش، رباعیاتی است که فقط به نام افضل‌الدین کاشانی ضبط شده است.